W sytuacji, kiedy osoba zobowiązana do alimentów, nie spełnia swojego obowiązku w sposób, który określony został na przykład w wyroku sądowym, prawo zezwala nam na złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przestępstwa – wskazanego w przepisach Kodeksu karnego tj. art. 209. Popełnić je może każda osoba zobowiązana do płacenia alimentów czy to względem dziecka, byłego małżonka czy też rodzica.
Pamiętaj, że nie zawsze trwające postępowanie egzekucyjne będzie motywowało dłużnika alimentacyjnego do realizowania ciążącego na nim obowiązku. Być może skuteczniej podziała na zobowiązanego złożenie zawiadomienia o możliwości popełnienia przez niego przestępstwa.
W aktualnym stanie prawnym dla bytu przestępstwa z art. 209 § 1 konieczne jest, aby łączna wysokość zaległości powstałych wskutek uchylania się od wykonania obowiązku alimentacyjnego stanowiła równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych albo jeżeli opóźnienie zaległego świadczenia innego niż okresowe wynosi co najmniej 3 miesiące. Na przykład w sytuacji, gdy na sprawcy ciąży obowiązek alimentacyjny ustalony w wysokości 1500 zł miesięcznie, a wpłaca on jedynie po 500 zł miesięcznie, wówczas po 5 miesiącach wysokość zaległości będzie wynosiła 5000 zł, tak więc znamiona przedmiotowe zostaną zrealizowane (gdyż równowartość co najmniej trzech świadczeń okresowych wynosi 4500 zł). W przypadku opóźnienia zaległego świadczenia innego niż okresowe musi ono wynosić co najmniej 3 miesiące (widać tu zatem jednak wyraźne nawiązanie do rozumienia znamienia uporczywości na gruncie sprzed nowelizacji art. 209 k.k. dokonanej ustawą z 23.03.2017 r.).
Czy możliwe jest by sprawca przestępstwa niealimentacji uniknął kary?
W przypadku, gdy sprawca zapłaci zaległe alimenty w całości przed upływem 30 dni od dnia przesłuchania w charakterze podejrzanego nie będzie podlegał karze. Ta sytuacja dotyczy sprawcy, który nie naraził osoby uprawnionej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych- art. 209 §1 Kodeksu karnego.
W przypadku, w którym sprawcy zarzucono przestępstwo z art. 209 § 1a Kodeksu karnego, jeżeli uiści całość zaległych alimentów przed upływem 30 dni od dnia przesłuchania w charakterze podejrzanego, sąd odstąpi od wymierzenia kary, chyba, że wina i społeczna szkodliwość czynu przemawiają przeciwko odstąpieniu od wymierzenia kary.
Co jeżeli zobowiązany nie zapłaci całości zaległych alimentów w terminie 30 dni?
Jak słusznie zauważył Sąd Najwyższy w uchwale z 9.06.1976 r., VI KZP 13/75, OSNKW 1976/7–8, poz. 86: „Uchylanie się od obowiązku łożenia na utrzymanie osoby uprawnionej do alimentacji zachodzi wtedy, gdy zobowiązany mając obiektywną możliwość wykonania tego obowiązku, nie dopełnia go ze złej woli” (por. również wyrok SN z 5.01.2001 r., V KKN 504/00, Prok. i Pr.-wkł. 2001/6, poz. 3, oraz wyrok SA we Wrocławiu z 16.03.2016 r., II AKa 7/16, LEX nr 2025526). Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w postanowieniu z 17.04.1996 r., II KRN 204/96, Prok. i Pr.-wkł. 1996/11, poz. 4: „W pojęciu «uchyla się» mieści się negatywny stosunek psychiczny osoby zobowiązanej do wykonania nałożonego na nią obowiązku, który sprawia, że mimo obiektywnej możliwości jego wykonania, sprawca tego obowiązku nie wypełnia, gdyż wypełnić nie chce lub też zlekceważył obowiązek nałożony wyrokiem. Ten negatywny stosunek winien być wykazany stosownymi dowodami”. Por. też postanowienie SN z 7.11.2017 r., II KK 211/17, LEX nr 2417590. Bliżej na temat uchylania się por. uwagi Szewczyk [w:] System, t. 10, s. 1027–1028.
Podsumowując, kiedy sprawa trafi już do Sądu, będzie on badał, dlaczego osoba zobowiązana do płacenia alimentów nie wywiązuje się ze swojego obowiązku. Może zdarzyć się tak, że osoba zobowiązana będzie wskazywała na to, iż nie ma obecnie pracy, bądź nie może pracować z uwagi na stan zdrowia. Te okoliczności podnoszone przez oskarżonego zostaną sprawdzone przez sąd. W przypadku, gdy okaże się, iż zobowiązany nie płacił alimentów a mógł wykonywać swój obowiązek sąd wymierzy stosowną karę.